Υπάρχουν άραγε κοινά σημεία ανάμεσα στην Τέχνη και το ποδόσφαιρο? Μπορεί ο ποδοσφαιριστής να αναχθεί σε έναν καλλιτέχνη? Μπορεί ένας προπονητής να θεωρηθεί σαν ένα είδος «δασκάλου» και «πνευματικού οδηγητή» για έναν ποδοσφαιριστή? Αν το γκολ του Μαραντόνα είναι πρωτότυπο έργο τέχνης, τότε μπορούμε να πούμε ότι το γκολ του Μέσσι είναι ο επίγονός του?
Η τέχνη αποτελεί μια από τις εκφάνσεις του ιδεατού, αλλά συγχρόνως μοιάζει με ένα φυσικό φαινόμενο. Δεν καταγράφει την ιστορία, ούτε την ακολουθεί. Η τέχνη είναι το ξεχείλισμα της έκφρασης και η τελική αποθέωση της πληρότητας. Η τέχνη είναι ανά τις εποχές και τις κοινωνίες άλλοτε ήρεμη και λιτή σαν το αεράκι που προκαλεί το θρόισμα των φύλλων και άλλοτε βίαια και πληθωρική σαν τον άνεμο που ξεριζώνει δέντρα. Αν το ποδόσφαιρο είναι τέχνη, τότε έχει τις δικές του τεχνοτροπίες και αισθητικές αρχές, όπως εκείνες αποκρυσταλλώνονται από χώρα σε χώρα και από εποχή σε εποχή. Για παράδειγμα το ρεύμα του ιταλικού νεορεαλισμού στις δεκαετίες του 1950 και 1960 δεν αντικατοπτρίζεται στο κατενάτσιο, που εισήγαγε η Ίντερ την ίδια περίπου εποχή?
Όταν η τέχνη γεννά τέχνη, τότε είναι σίγουρα τέχνη: ο Μαραντόνα έγινε τραγούδι τόσο για τους οπαδούς της Νάπολι (MamahovistoMaradonna) όσο και για τους ManuChao (SantaMaradonna). Όπως περίπου η ποίηση του Ελύτη, του Σεφέρη και του Γκάτσου γίνονται τραγούδια του Μίκη και του Μάνου.Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το ποδόσφαιρο είναι η τέχνη να καταλαβαίνει κάποιος την αλλαγή συνθηκών και να προσαρμόζει ανάλογα με το παιχνίδι του. Θα προσέθετα ότι το ποδόσφαιρο είναι η τέχνη να χρησιμοποιεί κανείς τα εκφραστικά του μέσα ανάλογα με τη συγκυρία, αλλά και κατ’ επέκταση και με το είδος του μέσου. Δεν μπορεί κάποιος προπονητής, για παράδειγμα, να χρησιμοποιήσει πλέον εύκολα ένα αργό δεκάρι, όταν το σύγχρονο ποδόσφαιρο στηρίζεται περισσότερο στην ταχύτητα, την αστραπιαία εναλλαγή φάσεων και την γρήγορη εκμετάλλευση του κενού χώρου. Το ποδόσφαιρο της Εθνικής Βραζιλίας στην δεκαετία του 1970, το οποίο σήμερα θεωρείται εξαιρετικά αργό, αν και φαντεζί και περίτεχνο, έμοιαζε πολύ με την ψυχεδελική μόδα των παιδιών των λουλουδιών, που υμνούσε τη χαρά της ζωής και την απόλυτη ελευθερία. Στην εποχή των συστημάτων της αποθέωσης των αυτοματισμών και του rotation αποτελεί όμορφη ανάμνηση, αλλά δεν είναι αποδεκτό στο σύγχρονο πνεύμα της αποτελεσματικότητας και των ποδοσφαιρικών σκοπιμοτήτων.
Το ποδόσφαιρο το κατανοούν «απολύτως» τόσοι λίγοι ειδήμονες όσοι και την τέχνη της ποίησης, ενώ οι κοινοί ποδοσφαιρόφιλοι που το κατανοούν «σχετικώς» είναι τόσοι πολλοί όσοι και οι αναγνώστες της ποίησης αντιστοίχως. Και όπως είναι αρκούντως περισσότεροι όσοι έχουν παίξει ποδόσφαιρο από όσους γνωρίζουν την τέχνη και την τεχνική του, έτσι οι περισσότεροι πλάθουν και εκστομίζουν ποιητικές φράσεις πολύ περισσότερες απ' όσες θα επέτρεπε ο βαθμός που έχουν συνειδητοποιήσει την τέχνη της ποίησης και τους κανόνες που τη διέπουν. Σύμφωνα με τον Πιερ – Πάολο Παζολίνι: «Το ποδόσφαιρο είναι η τελευταία ιερή παράσταση των καιρών μας. Κατά βάθος πρόκειται για ιεροτελεστία, αν και είναι μια απόδραση. Ενώ άλλες ιερές παραστάσεις βρίσκονται σε παρακμή, ακόμα και η θεία λειτουργία, το ποδόσφαιρο είναι η μοναδική που μας έχει απομείνει. Είναι το θέαμα που αντικατέστησε το θέατρο». Αν το θέατρο και το ποδόσφαιρο είναι κοντά, είναι γιατί συμβαίνουν και τα δυο μπροστά στα μάτια μας, και γιατί και τα δυο προϋποθέτουν κάποιο κοινό. Κάποιες φορές είναι το ίδιο κοινό το οποίο αποθεώνει τις χορευτικές κινήσεις του George Best, όταν περνά σαν άνεμος τους αμυντικούς που τον μαρκάρουν, με το κοινό μιας όπερας. Τόσο το ποδόσφαιρο όσο και το θέατρο έχουν «φίλους» και «εχθρούς» ˙ τόσοι αγαπούν τον Ολυμπιακό και τόσοι τον Μαχαιρίτσα, σε τόσους είναι μισητός ο Παναθηναϊκός και σε τόσους αντιπαθής ο Χατζηγιάννης.
Τόσο το ποδόσφαιρο όσο και η τέχνη περικλείουν έναν ωκεανό συναισθημάτων που δεν αποτελούν συνάρτηση του εργαλείου μέτρου – παρατήρησης. Παρακολουθούμε έναν συναρπαστικό ποδοσφαιρικό αγώνα, με το ίδιο ενδιαφέρον που παρακολουθούμε μια εξαιρετική θεατρική παράσταση. Παρακολουθούμε για να ευχαριστηθούν οι αισθήσεις μας αλλά κυρίως παρακολουθούμε ποδόσφαιρο γιατί τέρπεται όλο μας το είναι και γιατί αυτό αποτελεί ένα είδος παραμυθίας από την τραχύτητα της καθημερινής ζωής. Τελικά, όταν όλοι μιλάνε στο όνομα του λαού, μόνο η τέχνη ως τέχνη και δη λαϊκή μπορεί να το κάνει αυθεντικά. Το ποδόσφαιρο τελικά είναι η τελευταία λαϊκή τέχνη και μάλιστα αυθεντική γιατί ο λαός το εισπράττει ως αυθεντική τέχνη και εμείς οι διανοούμενοι μένει να το αποδείξουμε..
Η τέχνη αποτελεί μια από τις εκφάνσεις του ιδεατού, αλλά συγχρόνως μοιάζει με ένα φυσικό φαινόμενο. Δεν καταγράφει την ιστορία, ούτε την ακολουθεί. Η τέχνη είναι το ξεχείλισμα της έκφρασης και η τελική αποθέωση της πληρότητας. Η τέχνη είναι ανά τις εποχές και τις κοινωνίες άλλοτε ήρεμη και λιτή σαν το αεράκι που προκαλεί το θρόισμα των φύλλων και άλλοτε βίαια και πληθωρική σαν τον άνεμο που ξεριζώνει δέντρα. Αν το ποδόσφαιρο είναι τέχνη, τότε έχει τις δικές του τεχνοτροπίες και αισθητικές αρχές, όπως εκείνες αποκρυσταλλώνονται από χώρα σε χώρα και από εποχή σε εποχή. Για παράδειγμα το ρεύμα του ιταλικού νεορεαλισμού στις δεκαετίες του 1950 και 1960 δεν αντικατοπτρίζεται στο κατενάτσιο, που εισήγαγε η Ίντερ την ίδια περίπου εποχή?
Όταν η τέχνη γεννά τέχνη, τότε είναι σίγουρα τέχνη: ο Μαραντόνα έγινε τραγούδι τόσο για τους οπαδούς της Νάπολι (MamahovistoMaradonna) όσο και για τους ManuChao (SantaMaradonna). Όπως περίπου η ποίηση του Ελύτη, του Σεφέρη και του Γκάτσου γίνονται τραγούδια του Μίκη και του Μάνου.Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το ποδόσφαιρο είναι η τέχνη να καταλαβαίνει κάποιος την αλλαγή συνθηκών και να προσαρμόζει ανάλογα με το παιχνίδι του. Θα προσέθετα ότι το ποδόσφαιρο είναι η τέχνη να χρησιμοποιεί κανείς τα εκφραστικά του μέσα ανάλογα με τη συγκυρία, αλλά και κατ’ επέκταση και με το είδος του μέσου. Δεν μπορεί κάποιος προπονητής, για παράδειγμα, να χρησιμοποιήσει πλέον εύκολα ένα αργό δεκάρι, όταν το σύγχρονο ποδόσφαιρο στηρίζεται περισσότερο στην ταχύτητα, την αστραπιαία εναλλαγή φάσεων και την γρήγορη εκμετάλλευση του κενού χώρου. Το ποδόσφαιρο της Εθνικής Βραζιλίας στην δεκαετία του 1970, το οποίο σήμερα θεωρείται εξαιρετικά αργό, αν και φαντεζί και περίτεχνο, έμοιαζε πολύ με την ψυχεδελική μόδα των παιδιών των λουλουδιών, που υμνούσε τη χαρά της ζωής και την απόλυτη ελευθερία. Στην εποχή των συστημάτων της αποθέωσης των αυτοματισμών και του rotation αποτελεί όμορφη ανάμνηση, αλλά δεν είναι αποδεκτό στο σύγχρονο πνεύμα της αποτελεσματικότητας και των ποδοσφαιρικών σκοπιμοτήτων.
Το ποδόσφαιρο το κατανοούν «απολύτως» τόσοι λίγοι ειδήμονες όσοι και την τέχνη της ποίησης, ενώ οι κοινοί ποδοσφαιρόφιλοι που το κατανοούν «σχετικώς» είναι τόσοι πολλοί όσοι και οι αναγνώστες της ποίησης αντιστοίχως. Και όπως είναι αρκούντως περισσότεροι όσοι έχουν παίξει ποδόσφαιρο από όσους γνωρίζουν την τέχνη και την τεχνική του, έτσι οι περισσότεροι πλάθουν και εκστομίζουν ποιητικές φράσεις πολύ περισσότερες απ' όσες θα επέτρεπε ο βαθμός που έχουν συνειδητοποιήσει την τέχνη της ποίησης και τους κανόνες που τη διέπουν. Σύμφωνα με τον Πιερ – Πάολο Παζολίνι: «Το ποδόσφαιρο είναι η τελευταία ιερή παράσταση των καιρών μας. Κατά βάθος πρόκειται για ιεροτελεστία, αν και είναι μια απόδραση. Ενώ άλλες ιερές παραστάσεις βρίσκονται σε παρακμή, ακόμα και η θεία λειτουργία, το ποδόσφαιρο είναι η μοναδική που μας έχει απομείνει. Είναι το θέαμα που αντικατέστησε το θέατρο». Αν το θέατρο και το ποδόσφαιρο είναι κοντά, είναι γιατί συμβαίνουν και τα δυο μπροστά στα μάτια μας, και γιατί και τα δυο προϋποθέτουν κάποιο κοινό. Κάποιες φορές είναι το ίδιο κοινό το οποίο αποθεώνει τις χορευτικές κινήσεις του George Best, όταν περνά σαν άνεμος τους αμυντικούς που τον μαρκάρουν, με το κοινό μιας όπερας. Τόσο το ποδόσφαιρο όσο και το θέατρο έχουν «φίλους» και «εχθρούς» ˙ τόσοι αγαπούν τον Ολυμπιακό και τόσοι τον Μαχαιρίτσα, σε τόσους είναι μισητός ο Παναθηναϊκός και σε τόσους αντιπαθής ο Χατζηγιάννης.
Τόσο το ποδόσφαιρο όσο και η τέχνη περικλείουν έναν ωκεανό συναισθημάτων που δεν αποτελούν συνάρτηση του εργαλείου μέτρου – παρατήρησης. Παρακολουθούμε έναν συναρπαστικό ποδοσφαιρικό αγώνα, με το ίδιο ενδιαφέρον που παρακολουθούμε μια εξαιρετική θεατρική παράσταση. Παρακολουθούμε για να ευχαριστηθούν οι αισθήσεις μας αλλά κυρίως παρακολουθούμε ποδόσφαιρο γιατί τέρπεται όλο μας το είναι και γιατί αυτό αποτελεί ένα είδος παραμυθίας από την τραχύτητα της καθημερινής ζωής. Τελικά, όταν όλοι μιλάνε στο όνομα του λαού, μόνο η τέχνη ως τέχνη και δη λαϊκή μπορεί να το κάνει αυθεντικά. Το ποδόσφαιρο τελικά είναι η τελευταία λαϊκή τέχνη και μάλιστα αυθεντική γιατί ο λαός το εισπράττει ως αυθεντική τέχνη και εμείς οι διανοούμενοι μένει να το αποδείξουμε..
